وظایف مشترک زن و مرد در خانواده

1. حسن معاشرت و رعایت اخلاق اسلامی

نیکو است زن و شوهر، هر دو در برخوردها با یکدیگر، اخلاق اسلامی را رعایت کنند؛ با یکدیگر خوش رفتار باشند و از رنجاندن و اذیت همسر بپرهیزند.

2. تأمین نیاز جنسی همسر

یکی از عوامل بسیار مهم در رضامندی زن و شوهرها از زندگی خانوادگی، احساس رضایت آنها از روابط جنسی است. تأمین نیاز جنسی افراد در خانواده اهمیت بسیاری دارد. می توان گفت نخستین انگیزه ای که انسان را به سوی ازدواج و زندگی مشترک سوق می دهد، نیاز زیستی و غریزی است. در میان لذت های غریزی، هیچ لذتی با لذت ناشی از ارضای میل جنسی برابری نمی کند.
امام صادق(ع) در این باره فرموده است:
«ماتلذذ الناس فی الدنیا و الاخره بلذه اکثر لهم من لذه النساء؛ (1)مردم در دنیا و آخرت از لذتی بهتر از لذت جنسی بهره مند نشده اند. »
در اسلام، میل جنسی و ارضای مشروع آن نه تنها نکوهش نشده، بلکه مورد ستایش قرار گرفته و آثار ارزشمند دنیایی و آخرتی نیز به آن نسبت داده شده است.
پیامبر اسلام (ص) فرمود:
«اذا اقبل الرجل المومن علی امراته المومنه اکتنفه ملکان، و کان کالشاهر سیفه فی سبیل الله، فاذا فرغ منها تحاتت عنه الذنوب کما یتحات ورق الشجر او ان سقوطه، فاذا هو اغتسل انسلخ من الذنوب؛ (2) هنگامی که مردی [برای آمیزش] متوجه همسرش می شود، دو فرشته او را در برمی گیرند و او همانند رزمنده ای است که در راه خدا به جهاد پرداخته است؛ پس هنگامی که از آمیزش فارغ می شود، گناهان او همانند برگ های درختان که در فصل پاییز می ریزند، از او ریخته می شود و هنگامی که غسل می کند، از گناهان پاک می شود. »
در پی ارضای میل جنسی، افزون بر تأمین نیاز جسمانی، فرد از لحاظ اخلاقی، فکری و روانی به آرامش می رسد. همچنین عشق و تمنایی که در نهاد آدمی وجود دارد، فعلیت می یابد و اسباب رشد و شکوفایی جنبه های دیگر آدمی فراهم می گردد.
اگر زن و شوهر از میزان رابطه ی جنسی و کیفیت آن رضایت داشته باشند، از زندگی خانوادگی خود نیز راضی خواهند بود؛ اما اگر از رابطه ی جنسی با همسر خرسند نباشند، از زندگی خانوادگی نیز راضی نخواهند بود و یا اگر رضایت کلی باشد، همیشه زمینه ی اختلاف در زندگی آنان وجود دارد.
بررسی ها نیز نشان می دهد رضامندی خانوادگی با رضامندی جنسی رابطه دارد؛ زوج های خرسند، نسبت به زن و شوهرهای ناخرسند از زندگی جنسی خود خشنودترند و رابطه ی جنسی بیش تری دارند. (3)
بدین ترتیب، بر هر یک از مرد و زن لازم است علاوه بر بهره گیری جنسی از همسر، در برآوردن نیاز جنسی او نیز بکوشند. در ادامه، این مسأله را از دید روایات بررسی می کنیم.

الف. وظیفه زن در ارضای میل جنسی شوهر

به دلیل نیرومندی غریزه ی جنسی در مردان، بنا بر دستور اسلام، زنان باید به درخواست مردان برای آمیزش گردن نهند و بدون عذر موجه از آن خودداری نکنند.
امام صادق (ع) فرموده است:
«اتت امراه الی رسول الله (ص) فقالت: ما حق الزوج علی المراه؟
قال : ان تجیبه الی حاجته و ان کانت علی قتب؛(4) زنی خدمت رسول خدا (ص) آمد و پرسید: حق مرد و همسرش چیست؟ فرمود: آن که زن درخواست او را [برای آمیزش] بپذیرد؛ حتی اگر بر روی جهاز شتر باشد. »
همچنین شایسته است زن، خود را به شوهر عرضه کند. پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«لایحل لامراه ان تنام حتی تعرض نفسها علی زوجها...؛(5) برای زن شایسته نیست بخوابد؛ مگر این که خود را به شوهرش عرضه کند.»
و امام صادق (ع) می فرماید:
«خیر نسائکم التی اذا خلت مع زوجها خلعت له درع الحیاء و اذا لبست لبست معه درع الحیاء(6) بهترین زنان شما، آنهایی هستند که در هنگام خلوت با شوهر خود، شرم و حیا را کنار می گذارند و پس از آن، جامه ی شرم و حیا به تن می کنند. »

ب. وظیفه ی مرد در ارضای میل جنسی همسر

از سوی دیگر بر مرد واجب است به نیاز جنسی همسر خود توجه داشته باشد و او را ارضا نماید؛ بنا به دلایلی این امر واجب است. اولاً، به نظر مشهور علمای شیعه، مرد باید هر چهار شب، دست کم یک شب با زنش، با او در بستر بخوابد و تا صبح در کنار او باشد؛( 7) او حق ندارد بدون رضایت همسرش، از نزدیکی با وی در مدت بیش تر از چهار ماه خودداری کند. ( 8)
صفوان بن یحیی از امام رضا (ع) پرسید: مردی زن جوانی دارد که چند ماه و گاه یک سال به دلیل مصیبت زده بودن، با او هم بستر نمی شود.
و قصد ضرر رسانیدن به او را هم ندارد؛ آیا چنین کاری جایز است یا نه ؟ حضرت فرمود:
«اذا ترکها اربعه اشهر کان آثماً بعد ذلک؛ اگر بیش تر از چهار ماه همسر را ترک کند گناه کرده است». ( 9)
ثانیاً به مردان سفارش های زیادی شده است که به وظایف زناشویی و آمادگی همه جانبه ی زن آگاهی یابند و آنها را در برقراری رابطه ی جنسی به کار گیرند.
علی (ع) در این باره فرموده است:
«اذا اراد احدکم ان یاتی زوجته فلا یعجلها فان للنساء حوائج؛(10)
هنگامی که مردی می خواهد با همسرش بیامیزد، در این کار عجله نکند؛ چرا که زنان نیز نیارهای خاص خود را دارند [ و باید مورد توجه قرار گیرد و برآورده شود]».
و پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید:
«ثلاثه من الجفاء... و مواقعه الرجل اهله قبل المداعبه؛(11) سه چیز ستم محسوب می شود... و سوم، آمیزش با همسر پیش از بازی و شوخی با او».
عوامل گوناگونی از جمله وجود شرم و حیا باعث می شود که زن و شوهر نتوانند نارضایتی خود را از چگونگی رابطه ی جنسی ابراز کنند؛ اما این نارضایتی را در رفتارها و برخوردهای دیگر بروز می دهند. در بسیاری موارد، تندخویی و پرخاشگری مرد، در عدم رضایت او از همسر به دلیل تمکین نکردن یا تمکین نامناسب در برقراری رابطه ی جنسی ریشه دارد؛ این امر در مواردی به کشمکش های خانوادگی و حتی طلاق می انجامد.
از این رو زن و شوهر باید عواملی را که مانع گفت وگوی صمیمی در مطرح کردن نارضایتی خود از چگونگی یا میزان رابطه ی جنسی است، بشناسند و آنها را از میان بردارند. گفت وگوی زن و شوهر درباره ی آنچه در رفتار جنسی، از لحاظ جسمانی خوشایند است، امری کلیدی در رضامندی از رابطه ی جنسی و کمک به همسر در بهره مندی از لذت جنسی می باشد.

ج . آراستگی ظاهری زوجین.

در آموزه های دینی ما توصیه شده است که زن و شوهر در محیط خانه، خود را برای یکدیگر بیارایند. شایسته است زنان در خانه، خود را برای شوهر آرایش کنند؛ لباس های زیبا و جذاب بپوشند؛ زیور آلات خود را در بر کنند؛ خود را معطر و خوش بو سازند و در مقابل شوهر دلربایی نمایند.
پیامبر اکرم (ص) در پاسخ زنی که از او درباره ی حقوق شوهر بر همسرش پرسید، فرمود:
«... علیها ان تطیب باطیب طیبها و تلبس احسن ثیابها و تزین باحسن زینتها و تعرض نفسها علیه غدوه و عشیهً... .؛(12) وظیفه زن آن است که خود را با خوشبوترین عطرها معطر سازد؛ بهترین لباسهایش را بپوشد؛ بهترین زیور آلاتش را در بر کند و هر صبح و شام خود را به شوهرش عرضه نماید».
از سوی دیگر، یکی از سفارش ها در رابطه با برخورداری خانواده از امنیت و آرامش بیش تر و جلوگیری از بروز آسیب های روانی، این است که همان گونه که مرد از همسر خود انتظار دارد با شیوه ها و وسایل گوناگون (زینت، آرایش و... ) رغبت او را بر انگیزد، زن نیز چنین انتظاری دارد و مرد باید جنبه های روانی و غریزی او را درنظر بگیرد. همچنین توجه کافی به آراستگی خود و تلاش در جذب زن و پاسخ به نیازهای مشروع او داشته باشد؛ تخلف از این موضوع، به جز آن که در حق زن ستمی به شمار می رود، گاهی سبب بروز انحرافاتی نیز در زنان می شود.
یکی از دانشمندان بهداشت به نام "دکتر اتوگارک» (13) می گوید:
تجربه های مکرر نشان داده که خودآرایی و پاکیزگی مرد، هم موجب علاقه ی زن به وی می گردد و هم عفت او را زیادتر می کند؛ چون به دیگران چشم نمی دوزد. زنان بدین جهت آلوده می شوند که شوهرانشان خود را نمی آرایند و پاکیزه نگاه نمی دارند. همان گونه که تو دوست نداری زنت ژولیده و کثیف باشد، همین احساس را همسرت درباره ی تو دارد. عطرهای خوشبو و روغن های معطر، مشام زنان را حساس تر می کند و آنان را به شوهرانشان علاقه مند می سازد. ( 14)
در روایات گوناگونی به این مطلب تصریح شده است؛ مانند این حدیث گهربار از امام باقر (ع):
«النساء یحببن ان یرین الرجال فی مثل ما یحب الرجال ان یری فیه النساء من الزینه؛(15) زنان دوست دارند شوهرخود را در همان زینتی ببینند که مردان دوست دارند زنشان را به آن صورت آرایش کرده مشاهده کنند».
حسن بن جهم ( از اصحاب امام کاظم (ع) ) می گوید: امام کاظم(ع) را دیدم که خضاب کرده بود، به ایشان عرض کردم: فدایت شوم، خضاب کرده ای ؟ تأیید نمود و سپس چنین فرمود:
«ان التهیئه مما یزید فی عفه النساء و لقد ترک النساء العفه بترک ازواجهن التهیئه »، ثم قال: « ایسرک ان تراها علی ما تراک علیه اذا کنت علی غیر التهیه؟» قلتُ: لا، قال: «فهو ذاک»؛ ثم قال: «من اخلاق الانبیاء التنظف و التطیبُ و...؛ (16) همانا آراستگی ظاهر مردان از اموری است که بر عفت و پاکدامنی زنان می افزاید. [برخی از] زنان به این دلیل عفت و پاکدامنی را کنار گذاشتند که شوهرانشان از آراستن ظاهر خود خودداری کردند؛ سپس فرمود: آیا تو دوست داری همسرت را به همان صورت که خودت در حالت بدون آراستگی هستی ببینی؟ گفتم: نه، فرمود: پس مطلب همین گونه است؛ سپس فرمود: از جمله اخلاق انبیا عبارت است از پاکیزه بودن، خود را معطر ساختن و... ».

3. تربیت فرزند

تربیت فرزندان، وظیفه مشترک زن و شوهر در خانواده است. زن و شوهر هر دو در تربیت فرزندان مسؤولند و باید به وظیفه خود عمل کنند. هر یک از ایشان در عین داشتن مسؤولیت متقابل در برابر یکدیگر، وظایفی هم در قبال فرزندان خود دارند؛ وظایفی که انجام آنها علاوه بر اجر اخروی، مایه ی خشنودی و سرافرازی انسان می گردد. و سرباز زدن از آنها، گذشته از کیفر آخرتی، در زندگی دنیایی نیز جنایتی بزرگ محسوب می شود.
کار پدر و مادر، تنها سیر کردن شکم کودک و پوشاندن تن او و حفظ او از سرما و گرما نیست؛ بلکه آنان موظفند او را رشد دهند؛ مسیر فکر و اندیشه ی او را جهت دهند؛ به تربیت جسمی، روانی، اخلاقی و اجتماعی او بپردازند و او را در جهت یابی های اقتصادی و سیاسی نیز مددکار و راهنما باشند.
امام سجاد (ع) در رساله حقوق، درباره ی حق فرزند چنین می فرماید:
«واما حق ولدک فتعلم انه منک و مضاف الیک فی عاجل الدنیا بخیره و شره، و انک مسؤول عما ولیته من حسن الادب و الدلاله الی ربه و المعونه له علی طاعته فیک و فی نفسه فمثاب علی ذلک و معاقب فاعمل فی امره عمل المتزین بحسن اثره فی عاجل الدنیا المعذر الی ربه فیما بینک و بینه بحسن القیام علیه و الاخذ له منه و لاقوه الا بالله؛(17)حق فرزندت این است که بدانی او قسمتی از وجود تو است و جزیی از درخت هستی ات می باشد؛ در این جهان، خوبی و بدی او به تو مربوط است. و تو در اموری که درباره ی او مسؤولیت داری، باز خواست می شوی؛ از چند نظر: 1. تربیت و آداب آموزی؛ 2. هدایت او به سوی پروردگارش؛ 3. کمک کردن به او ( درباره ی تو و خودش) در مسیر اطاعت الاهی. اگر در این باره کم ترین زحمتی به خود دهی، پاداش کافی داری و اگر کم ترین کوتاهی نمایی، به دقت بازخواست خواهی شد؛ پس درباره ی او کاری کن که در دنیا اثر نیک داشته باشد و خود را به آن آراسته کنی و در نزد پروردگار - به سبب سرپرستی خوبی که از او می کنی و به دلیل آن که برای تربیت او از نیروهای درونی خودش کمک می گیری - نسبت به او معذور باشی؛ ولاقوه الا بالله».
والدین از نخستین معرف های این جهان و اوضاع آن برای کودک هستند. کودک به واسطه ی آنها در می یابد که زندگی چیست و در برابر مسایل، پیش آمدها و پدیده ها باید چه رفتاری داشته باشد.
از تکالیف والدین، کوشش در رشد و پرورش استعدادهای او در حد امکان و توانایی، مراقبت در رفتار و کردار خود در جایگاه الگوی کودک، اعمال نفوذ در طفل برای یافتن کرامت نفس، بزرگ منشی و داشتن ایده ها و آرزوهای بلند است.
برای وصول به این هدف ها، خانواده باید مرکز آموزش اخلاق، دفاع از حق، پرهیز از غرور بیجا و پرهیز از لاف وگزاف باشد. کودک بیش تر وقت خود را در خانه می گذراند؛ و نیز به دلیل آمیخته بودن مهر و انضباط در آن، او مسایل بیش تری را به ویژه در جنبه های اخلاقی و رفتاری می آموزد. والدینی که می خواهند فرزندشان در رفتار، گفتار و کردار، عادت هایی نیک داشته باشد، باید خودشان از این جهت ها الگو باشند.
از دیگر تکالیف والدین در برابر کودک، وجود توافق و مهر به همدیگر است؛ زیرا افراد بسیار خوشبخت، محبوب، و مسؤولیت شناس، از خانواده های مهربان و هماهنگ بوده اند. داشتن مهرورزی به هم، درس خوبی برای فرزندان در انجام وظایف بعدی در سطح خانواده است. رفتار مادر، درسی برای دختر در خانه داری آینده اش و رفتار پدر، درسی برای پسر در اداره ی خانواده ی آینده است.
این ها نمونه هایی از تعهدات والدین نسبت به هم در برابر کودک است؛ آنها مسؤولیت دارند که فرزند را برای تمام جنبه های زندگی آمادگی بخشند؛ زندگی حال و آینده را برایش لذت بخش سازند و او را برای کسب و کار، روابط اجتماعی، سیاسی، خانوادگی... آماده کنند. بدون شک، رعایت نکردن این مسؤولیت ها، گناهی نابخشودنی است؛ زیرا حق دیگران در آن پایمال شده است. (18)
تربیت کودک، موضوع بسیار گسترده ای است که در این نوشتار نمی گنجد، لذا به همین مقدار بسنده کرده، علاقه مندان را به مطالعه ی کتاب های مفیدی که در این زمینه نگاشته شده، توصیه می کنیم.

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 5، ص 321.
2. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 151.
3. بهداشت روانی، ص 292؛ همچنین تحقیق انجام شده توسط مؤلف نشان می دهد که رضامندی زوجین از زندگی خانوادگی با رضامندی آنان از رابطه ی جنسی رابطه دارد (ر. ک: فصل 4، جدول محاسبه ی همبستگی بین جهت گیری مذهبی و خرده آزمون های رضامندی زناشویی).
4. کافی، ج 5، ص 508.
5. وسائل الشیعه، ج 20، ص 176.
6. کافی، ج 5، ص 324.
7. امام خمینی (رحمه الله) تحریر الوسیله، ج 2، ص 304، کتاب النکاح، فصل فی القسم و النشوز و الشقاق، مسأله 1.
8. همان، ص 242، کتاب النکاح، مسأله 13.
9. التهذیب، ج 7، ص 412.
10. وسائل الشیعه ی، ج 20، ص 118، ابواب مقدمات نکاح، باب 56، ح 4.
11. همان، ص 119، ابواب مقدمات نکاح، باب 57، ح 3.
12. کافی، ج 5، ص 508.
13. Dr. Otto Garque
14. زناشویی راز خوشبختی، ص 276؛ به نقل از محسن کتابچی، آیین زندگی از دیدگاه امام رضا(ع)، ص 160.
15. بحار الانوار، ج 73، ص 101.
16. کافی، ج 5، ص 567.
17. بحار الانوار، ج 71، ص 15.
18. برگرفته از قائمی، خانواده و تربیت کودک، 1370.
منبع: حیدری، مجتبی؛ (1385)، دینداری و رضامندی خانوادگی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، چاپ سوم بهار (1387).